Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, C-114/22
Wyrok: Artykuł 167, art. 168 lit. a), art. 178 lit. a) i art. 273 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, zmienionej dyrektywą Rady 2010/45/UE z dnia 13 lipca 2010 r., w świetle zasad neutralności podatkowej i proporcjonalności, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, na mocy których podatnik jest pozbawiony prawa do odliczenia naliczonego podatku od wartości dodanej z tego tylko powodu, że podlegająca opodatkowaniu transakcja gospodarcza jest uważana za pozorną i dotknięta nieważnością na podstawie przepisów krajowego prawa cywilnego, bez konieczności wykazania, iż zostały spełnione przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie, w świetle prawa Unii, tej transakcji jako pozornej lub, w przypadku gdy rzeczona transakcja została faktycznie dokonana, że jest ona wynikiem oszustwa w zakresie podatku od wartości dodanej lub nadużycia prawa.
Wyjaśnienie: Naczelny Sąd Administracyjny skierował do TSUE pytanie prejudycjalne dotyczące prawa do odliczenia naliczonego VAT przez podatnika, którego transakcje zostały uznane przez administrację skarbową za czynności pozorne. Zgodnie z art. 88 ust. 4a pkt 4 lit. c ustawy o VAT możliwość odliczenia VAT nie przysługuje w razie nieważności transakcji w świetle art. 57 lub 83 Kodeksu cywilnego – pozorność jest właśnie jedną z przesłanek bezwzględnej nieważności czynności prawnej. NSA miał wątpliwości, czy tego typu przepisy krajowe wykraczają ponad to, co niezbędne dla realizacji celów dyrektywy VAT w postaci przeciwdziałaniu unikaniu opodatkowania, zważywszy na treść dyrektywy i zasadę neutralności podatkowej.
Trybunał Sprawiedliwości uznał, że przepisy krajowe o takiej treści są niedopuszczalne w świetle dyrektywy. Prawo unijne w szczególny sposób chroni prawo odliczenia podatku VAT przez podatników, co stanowi odzwierciedlenie zasady neutralności podatkowej. Pozbawienie tej możliwości jest możliwe jedynie w razie oszustwa oraz nadużycia prawa. TSUE już wcześniej przy wielu okazjach wskazywał na wagę tych zasad dla unijnego system VAT. Nieważność na gruncie prawa cywilnego może zostać wzięta pod uwagę tylko wtedy, gdy zostanie wykazane, że przesłanki wynikające z prawa unijnego także zostały spełnione.
Znaczenie: Trybunał Sprawiedliwości orzekł w istocie o niezgodności przepisu art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT z prawem unijnym. Tym samym organy podatkowe powinny zaprzestać jego stosowania w kontekście odliczenia podatku. Tym niemniej cały czas pozostaje możliwość powołania się przez nie na oszustwo lub nadużycie prawa przez podatnika w celu odmówienia mu prawa do odliczenia. Na ten moment nie jest wiadome, czy wyrok znajdzie swoje przełożenie w praktyce administracji skarbowej.
